Online afpersing, zoals we dat zien bij sextortion of bijvoorbeeld in phishingmails, gaat vaak gepaard met sociale manipulatie. Hierbij zijn angst zaaien en mensen onder druk zetten de grootste wapens van online oplichters om persoonlijke of gevoelige informatie los te krijgen. Waaraan herken je deze manipulatieve trucs en hoe bescherm je jezelf ertegen? 
 

Stel, het is een doordeweekse avond en je wil nog even je mail controleren voordat je naar bed gaat. Je loopt naar de tafel en klapt de laptop open. Dan zie je een mailtje van een onbekende afzender met het volgende bericht: “ik heb toegang tot je webcam en gezien dat je bepaalde video’s op een pornowebsite hebt bekeken. Ik heb hier een video van gemaakt en zal deze openbaar maken, tenzij je binnen 48 uur een bedrag in bitcoin overmaakt.” 

Dit is een voorbeeld van een veel gebruikte tactiek om mensen online af te persen. Oplichters misbruiken hierbij menselijke eigenschappen zoals angst of onwetendheid en zetten je onder druk om meteen te betalen. Deze vorm van manipuleren wordt in de cybercrime wereld ook wel ‘social engineering’ genoemd.  

Hoe werkt het? 

Volgens cybersecurity expert Tommy van Steen is het benadrukken wat je kunt kwijtraken een veelgebruikte tactiek van online oplichters. “Mensen vinden het heel vervelend om iets te verliezen zoals toegang tot een bepaald systeem of account, of rekeningen en foto’s die je online hebt opgeslagen. We zijn dan geneigd om snel te handelen om te voorkomen dat er iets vervelends gebeurt.” 

Nu betalen of anders… 

Of het nu gaat om een betaling of het invullen van persoonlijke informatie, ze hebben allemaal één ding gemeen: je moet nú in actie komen. Volgens Van Steen is dat een belangrijk kenmerk van social engineering bij phishingmails. “Die enorme tijdsdruk die ze in de berichten stoppen zijn bedoeld om te zorgen dat je niet de tijd neemt om na te denken of het wel klopt wat er staat. Maar zo werkt het in het echte leven niet. Zelfs al zou je vijf aanmaningen hebben, krijg je bij wijze van spreken nog een uurtje om na te denken over de volgende stap.” 
Die gecreëerde druk, waarbij je direct in het moment actie moet ondernemen om ellende te voorkomen, is volgens Van Steen typisch een signaal van manipulatie door oplichters.” 

Dit kun je doen 

Het kan lastig zijn om helder te blijven denken wanneer je onder druk wordt gezet of bang bent iets belangrijks te verliezen. Van Steen heeft een tip om niet in deze manipulatieve val te trappen. “De beste manier om erachter te komen of iets echt of vals is, is door zelf contact te leggen met de instantie of persoon die jou zogenaamd benadert met de contactgegevens die je zelf van hen hebt. 
De kans is groot dat het bedrijf of instantie die je benadert niets weten van een betaling die binnen een uur voldaan moet zijn. Zo weet je dus dat je bedrogen wordt.”