De totale financiële schade door online fraude in 2023 bedraagt ruim honderd miljoen euro, staat in het fenomeenbeeld 2024 ‘Online fraude in beeld’. Toch worden de persoonlijke gevolgen door online fraude vaak onderschat. Wat zijn de niet-financiële gevolgen en welke impact hebben deze op slachtoffers?
 

In 2023 zijn bij de politie zeventigduizend meldingen en aangiftes van online fraude gedaan, staat in het fenomeenbeeld 2024 ‘Online fraude in beeld’. Veel slachtoffers doen geen aangifte, waardoor het werkelijke aantal slachtoffers en de financiële schade aanzienlijk hoger zullen zijn, staat in het onderzoek. Roy Heerkens, woordvoerder van Slachtofferhulp Nederland, bevestigt dit: “Ik denk dat wij maar het topje van de ijsberg zien. Doordat schuld en schaamte vaak een rol spelen, nemen slachtoffers anderen minder snel in vertrouwen.“

Psychische en emotionele klachten

Uit het onderzoek blijkt dat slachtoffers van online criminaliteit vaak psychische en emotionele klachten ontwikkelen, die ook een grote impact kunnen hebben op hun directe omgeving. De impact hangt af van het gestolen bedrag, of het verloren geld is vergoed en hoeveel geld er nog over is. Daarnaast verwijten slachtoffers zichzelf vaak dat ze hebben meegewerkt aan de oplichting. Ook hun omgeving kan hen mede verantwoordelijk houden voor de gevolgen. Dit heet victim blaming.

De niet-financiële gevolgen op een rij

In het fenomeenbeeld worden cijfers gebruikt uit de Veiligheidsmonitor (CBS, 2024) en het rapport online veiligheid en criminaliteit 2022 (CBS, 2023). Daaruit blijkt onder meer: 

• 24 procent van de slachtoffers van online criminaliteit ervaart emotionele, psychische of financiële problemen. Online bedreiging en intimidatie, zoals sextortion, veroorzaken de meeste problemen (33 procent). Slachtoffers van online oplichting en fraude geven aan in bijna een op de vier gevallen (23 procent) problemen te hebben ervaren.
• Slachtoffers van online oplichting en fraude rapporteren meer emotionele en psychische problemen (17 procent tegen 11 procent).
• 37 procent van de slachtoffers heeft een verminderd vertrouwen in mensen en 30 procent voelt zich minder veilig. 7 tot 8 procent ervaart slaapproblemen, depressieve klachten, angstklachten en herbelevingen van het incident.

Verschil met traditionele criminaliteit

Onderzoeken tonen aan dat verschillende vormen van online criminaliteit, zoals bankhelpdeskfraude en phishing, qua impact niet onderdoen voor traditionele criminaliteit, zoals inbraak. Heerkens vertelt over een slachtoffer van bankhelpdeskfraude dat zich na de oplichting 'vies' voelde en ging douchen. “Ook al heeft het misbruik of misdrijf online plaatsgevonden, het heeft een fysiek component op het slachtoffer en wordt echt zo ervaren.” Ook zegt Heerkens: “Een aanranding of verkrachting kan hetzelfde teweegbrengen als dat je wordt afgeperst met naaktfoto’s.”

Grotere impact bij slachtoffers online fraude

De impact van online fraude op slachtoffers kan groter zijn dan bij traditionele fraude, doordat slachtoffers vaak niet goed begrijpen wat er is gebeurd. “Vaak worden er gegevens buitgemaakt en daardoor weet je nooit precies wat er met die gegevens gebeurd. Dat maakt het ongrijpbaar”, vertelt Heerkens. Duidelijkheid over hoe de oplichting heeft kunnen plaatsvinden, kan slachtoffers helpen om het beter te kunnen verwerken en om herhaling te voorkomen.

Niet serieus genomen

Een belangrijk gevolg en verschil met traditionele criminaliteit is dat slachtoffers van online oplichting zich niet altijd serieus genomen voelen door de politie, blijkt uit het onderzoek. Daarnaast kan de impact langer duren, bijvoorbeeld door het gemak van het verspreiden van seksueel beeldmateriaal. Slachtoffers leven met de voortdurende angst dat de beelden blijven circuleren en op een later moment weer opduiken. Heerkens vult aan: “Stel er was sprake van identiteitsfraude en er is een kopie van jouw paspoort in handen van oplichters, dan ben je bang dat dat opnieuw gebruikt kan worden om opnieuw fraude te plegen.” Deze angsten blijven lang bestaan en gaan gepaard met depressie, een verlaagd zelfvertrouwen en verlies van vertrouwen in anderen.

Slachtoffer van oplichting? Neem anderen in vertrouwen 

Ben je online opgelicht? “Het helpt echt om die stap naar hulp te zetten”, meldt Heerkens. “Het is belangrijk dat je iemand in vertrouwen neemt. Of dit nu een vriend, familielid of een organisatie zoals die van ons is maakt niet uit.” Weten waarom het zo belangrijk is om iemand in vertrouwen te nemen en wat de voordelen zijn van het doen van jouw verhaal? Lees hier het uitgebreide interview met Heerkens over cyberschaamte.