Via 'dark patterns' proberen websites en apps je een handeling uit te laten voeren die je anders niet had gedaan. Denk aan het accepteren van cookies, of wanneer je een product bestelt omdat het in de aanbieding is. Hoe werken deze dark patterns precies? Hoe kun je ze herkennen? En waar ligt de grens tussen verleiding en misleiding?

'Dark patterns zijn technieken, toegepast op websites en apps, die als doel hebben om jou dingen te laten doen die je eigenlijk niet van plan was om te doen', zegt tech- en internetexpert Danny Mekić. Het gaat erom dat er opzettelijk ontwerpen, woorden en kleuren worden gebruikt om bepaald gedrag te stimuleren en uit te lokken. Met vaak een commercieel doel. 

Dark patterns zijn overal 

Dark patterns worden over het hele internet gebruikt, onder andere voor de volgende dingen:

• om je te verleiden tot een aankoop. 
• om je ergens op te laten klikken. 
• om je een advertentie voor te schotelen terwijl niet duidelijk is dat het om een advertentie gaat.
• om je ergens voor aan te melden of om het moeilijk te maken om je ergens voor af te melden.
• om je meer (persoons)gegevens te laten opgeven dan je normaal zou doen.

En zo zijn er nog een hoop andere manieren, waarbij de essentie ligt in het feit dat je iets doet wat je zonder het dark pattern misschien niet had gedaan. Wat overigens niet per definitie iets slechts hoeft te zijn, het kan namelijk ook best positief voor je uitpakken (of in ieder geval niet negatief). 'Misschien doe je door een dark pattern wel een aankoop waar je gewoon tevreden mee bent.'

Meest bekende voorbeeld: cookies

Iedereen is wel bekend met de opties voor cookievoorkeuren die websites nu verplicht aan je voor moeten leggen. 'Er worden technieken gebruikt om de kans groter te maken dat jij de cookies accepteert', zegt Mekić. 

Als jij zo'n cookiescherm te zien krijgt, staat er waarschijnlijk een grote button met 'Ja' om de cookies te accepteren. Terwijl er meestal niet een even grote knop met 'Nee' is. Als je de cookies niet wilt accepteren, moet je vaak alle verschillende cookies handmatig uitvinken. 'Hier zie je dat het ontwerp zo gemaakt is om je compleet te ontmoedigen om iets anders te doen dan de cookies te accepteren.' 

Een andere toepassing van een dark pattern bij cookies is zogenaamde confirm shaming, waarbij een negatief gevolg wordt gepresenteerd als je een bepaalde actie uitvoert. Er wordt dan bijvoorbeeld gesteld dat de functionaliteit en de gebruiksvriendelijkheid van de website achteruitgaat als je bepaalde cookies niet accepteert.

In een ander artikel gaat Opgelicht?! uitgebreider in op hoe websites je verleiden om de cookies te accepteren. 

Webshops verleiden je tot aankoop

Online winkels maken ook veelvuldig gebruik van dark patterns. Denk aan een aanbieding die nog maar enkele minuten geldig is, waardoor je in de verleiding komt om snel het product aan te schaffen. Misschien had je dit product helemaal niet gekocht als je niet de druk voelde van het aflopen van de korting. 

Een ander voorbeeld is wanneer je een extra product koopt omdat het in de aanbieding is, terwijl je er eigenlijk maar één nodig had. 

Op de website van Radar vind je meer concrete voorbeelden van dark patterns.

Wanneer wordt dit misleiding?

Dark patterns zijn in bovenstaande gevallen eigenlijk gewoon marketingtechnieken, waarbij bedrijven met slimmigheidjes proberen jou als consument tot bijvoorbeeld een aankoop te verleiden. 'Over het algemeen zie je ook niet dat dark patterns de kant van keiharde misleiding op gaan. Het meeste is milder en dus niet illegaal of iets dergelijks', zegt Mekić. 'Als je verleid wordt om een tweede pak wasmiddel te kopen, is er eigenlijk niet veel aan de hand.' 

Maar er zijn wel voorbeelden te bedenken wanneer dark patterns problematisch en misleidend worden. Denk bijvoorbeeld aan malafide webshops die reviews fabriceren, om je zo te laten denken dat je met een betrouwbare webwinkel te maken hebt. Of als een aanbieding veel langer geldig is dan wat de aflopende klok je laat geloven. 

Wat kun je zelf doen?

De enige tip van Mekic is om je gewoon bewust te zijn van het bestaan van dark patterns.  'Ga er gewoon eens een keer op letten. Bijvoorbeeld bij de cookies, dat je er even op let hoe makkelijk je het kunt accepteren en hoe moeilijk het is om de cookies te weigeren.' Als je weet dat de dark patterns bestaan, gaan ze je ook opvallen. En dan koop je misschien niet dat ene product omdat het nog maar vijf minuten in de aanbieding is. 

Als je echt het idee hebt dat je bent misleid, kun je hiervan een melding doen bij de ACM. 

In een ander artikel zet Opgelicht?! aan de hand van negen punten voor je op een rij hoe je een betrouwbare webshop kunt herkennen.