Veel websites houden zich nog altijd niet aan de privacyregels, meldt de Consumentenbond, drie jaar na de invoering van de Algemene Verordening Gegevensbescherming (AVG). En wat jou vast ook opvalt: de cookiemeldingen op veel websites zijn bewust onnodig ingewikkeld. Veel mensen klikken de vervelende pop-up snel weg met de gesuggereerde knop, maar daar doe je geen goed aan. 

De meeste websites registreren jouw online gedrag door cookies op je toestel te bewaren. Die bestandjes leren organisaties meer over je persoonlijke voorkeuren en interesses, om je bijvoorbeeld gerichte advertenties te kunnen voorschotelen. Bij je websitebezoek vraagt een pop-upmelding je om cookiebestanden te accepteren. In hoeverre laat je ze over je schouder meekijken? 

Negeer de groene knop

Veel cookiepop-ups leiden je met een optische truc, vaak een prominente groene knop, naar een snelle keuze: even 'Ik ga akkoord' of 'Ik sta alle cookies toe' aantikken lijkt logisch. Maar je neemt liever de tijd om je persoonlijke cookievoorkeuren aan te geven als je je privacy wil beschermen. Al wordt dat je vaak niet makkelijk gemaakt.

Onnodig ingewikkeld

Cookiemeldingen zijn namelijk bewust nodeloos gecompliceerd. Door je met opties te overladen, sturen ze je naar de grote akkoordknop. Want wie heeft er zin om over al die vinkjes na te denken als je gewoon dat leuke filmpje wil zien?

Het is een van de zogenaamde dark patterns, duistere trucs die in websites en apps worden gebruikt om je dingen te laten doen die je niet wilde doen, zoals iets kopen of je ergens voor aanmelden. Bedrijven gebruiken dus ook iets zo simpel als kleur om je te verleiden te doen wat ze willen.

Weloverwogen besluit maken

De onderstaande voorbeelden van cookiemeldingen op populaire websites tonen dit aan. De groene akkoordknop lonkt, maar om een doordachte beslissing over de cookies te kunnen maken, moet je vaak gaan zoeken. De knop 'cookiebeleid' en 'weigeren' zijn in de doorlopende tekst verwerkt, de knoppen 'instellen' en 'stel voorkeuren in' vallen minder op, en bij een ander voorbeeld moet je zelf verschillende opties gaan uitvinken (opt-out) als je niet gevolgd wilt worden, terwijl volgens de privacyregels het omgekeerde de standaard zou moeten zijn.

Maar de regels worden dus door veel sites nog te weinig opgevolgd, volgens het onderzoek van Consumentenbond. Zelf altijd goed opletten dus: laat de akkoordknop links liggen en kijk waar je je cookievoorkeuren kunt opgeven. Dat is op elk cookiescherm anders – vervelend, het vraagt telkens enkele seconden tijd, maar als je privacy je lief is, ga je toch maar zoeken.  

Welke cookies zijn er, welke zijn toegestaan?

Een website mag je surfgedrag niet zomaar volgen, maar heeft niet voor alle cookies je toestemming nodig. Essentiële cookies, die ervoor zorgen dat een site goed werkt, worden automatisch opgeslagen. Voor de cookies die niet noodzakelijk zijn of een risico opleveren voor de privacy van de bezoeker, moet een website meestal je toestemming vragen voordat die cookies worden geplaatst. Het gaat dan om drie verschillende soorten.

Cookies voor voorkeuren

Functionele cookies of voorkeurkies moeten je gebruikservaring verbeteren, maar ook als je ze niet aanvaardt blijft de site functioneren. Ze onthouden bijvoorbeeld je winkelkarretje, je taalvoorkeur, je inloggegevens of als je een enquête al hebt ingevuld. Sommige voorkeurcookies verdwijnen nadat je de browser sluit, andere worden automatisch opgeslagen. Dit zijn niet zozeer de cookies waarover je je zorgen hoeft te maken.

Cookies voor statistieken

Met analystische of statistische cookies wordt nagegaan hoe je een site bezoekt: hoeveel tijd spendeer je er, hoe navigeer je op de site, wat klik je aan? Als je deze cookies aanvaardt, wordt je surfgedrag bijgehouden, maar voor het plaatsen veel van deze cookies is geen toestemming nodig. Onder meer Google Analytics verzamelt cookies om websites en artikels te analyseren en ze de geschikte plaats in de zoekresultaten te geven. Deze gegevens helpen organisaties om hun website en dienstverlening te verbeteren, of meer af te stemmen op de gebruiker. Ook aan deze cookies hoef je weinig aandacht te schenken.

Cookies voor marketing en social media

Tracking cookies of marketingcookies vormen de grootste inbreuk op je privacy. Websites, adverteerders en social media gebruiken deze cookies om bezoekers zo goed mogelijk te leren kennen, om zo producten te kunnen 'aanraden' en gepersonaliseerde advertenties laten zien.

Facebook bijvoorbeeld analyseert wat je liket, wat je aanklikt, welke posts je langer bekijkt of langs scrollt. Op social media kun je zo ook in een informatiebubbel terechtkomen, waar je alleen nog berichten ziet die bij je vermeende interesses aansluiten.

Tracking cookies volgen je overal, en dat mag je vrij letterlijk nemen. Naast het bijhouden van eerder bezochte websites verzamelen ze ook informatie over het IP-adres en het apparaat waarmee de website wordt bezocht. Dit zijn persoonsgegevens: met deze gegevens kun je namelijk indirect iemand identificeren.

Onder de tracking cookies heb je nog twee soorten: 

• Third party-cookies: Je kent het vast, je bekijkt een paar schoenen in een webshop en plots zie je ze op elke andere site geadverteerd worden. Dat komt omdat websites ook derde partijen zoals adverteerders tracking cookies kunnen laten plaaten. Een adverteerder plaatst op die manier via veel verschillende websites cookies en kan die informatie uit meerdere cookies vervolgens combineren om een uitgebreid persoonlijk profiel op te stellen. Op basis van deze informatie kan de adverteerder dan advertenties op maat laten zien.
• Socialemediacookies: Als er op de site social media wordt gebruikt – zoals YouTube-filmpjes of buttons om artikels snel te delen op Facebook of Twitter – dan geef je als je de cookies aanvaardt meteen ook toestemming voor de tracking cookies van deze social media. Websitebeheerders kunnen bijna niet meer om tracking cookies heen. Accepteer je de cookies niet, dan is socialemediacontent vaak niet beschikbaar.

Nu zijn er ook wel browsers die automatisch alle third party-cookies automatisch blokkeren om de privacy en veiligheid van de browsergebruikers te waarborgen, of althans te verbeteren. Het gaat onder meer om Safari, maar er wordt verwacht dat andere browsers zullen volgen.

Welke cookies aanvaard je?

Welnu, welke cookies moet je minstens accepteren? Functionele en analytische cookies hebben nauwelijks invloed op je privacy, die kun je met een gerust hart aanvinken. Het zijn de tracking cookies waarover je moet nadenken, met deze logica:

• Voor sites die je eenmalig of nauwelijks bezoekt, kun je het jezelf eenvoudig maken: voel je weinig voor persoonlijke advertenties die je online achtervolgen en analyses van je surfgedrag, weiger dan gewoon alle cookies. Daardoor kan het wel dat je dat YouTube-filmpje op de site niet kunt zien of delen.
• Voor de sites die je vaak frequenteert, favorieten zoals Opgelicht?! of functionele websites, kun je alvast de voorkeurcookies aanvaarden die de werking van de site voor jou verbeteren. Ze zijn niet strikt noodzakelijk, toch niet die waarvoor je toestemming wordt gevraagd, maar door ze te accepteren voorkom je dat je bijvoorbeeld telkens weer moet inloggen of je winkelmandje opnieuw moet vullen. Als je filmpjes en artikels op een site wilt delen, kun je ook de socialmediacookies aanvaarden, die keuze is aan jou. Die optie krijg je wel niet altijd afzonderlijk, dus denk na vooraleer je zomaar alle marketingcookies toestaat.

Veel websites hebben lak aan regels

Ondanks je moeite om de juiste cookievoorkeuren aan te geven, worden vaak toch ongevraagde cookies op je toestel geplaatst. Volgens het onderzoek van de Consumentenbond rond honderd populaire websites, plaatst een kwart al volgcookies nog voor ze je om je akkoord hebben gevraagd. Internetbank Bunq plaatst met negen de meeste. Twintig websites, waaronder Coolblue, NLZiet en OKCupid, plaatsen toch cookiebestanden nadat je ze hebt geweigerd.

Niet alle cookies kunnen weigeren: zijn cookiewalls toegestaan?

De Europese privacywet (AVG) verbiedt cookiemuren die je verplichten om je akkoord te geven. Ook als je alle cookies weigert, moet je gewoon toegang tot de website krijgen. Volgens de wet moet een cookiemelding ook standaard aangeven dat alleen de noodzakelijke cookies verzameld worden, en een bezoeker om toestemming vragen om meer cookies te plaatsen. En dus niet het omgekeerde patroon, zoals we bij veel meldingen zien.

De privacyregels worden echter niet goed nageleefd en ook het toezicht erop schiet tekort, waardoor ongewenste cookies voorlopig moeilijk te vermijden zijn, in afwachting van scherpere regels. De cookiewalls zijn volgens het onderzoek van de Consumentenbond nu wel aan het verdwijnen. Sites van overheidsinstellingen, zoals gemeentewebsites, moeten je altijd verplicht toegang geven.

Verwijder je cookies van tijd tot tijd 

Je doet er daarom goed aan om van tijd tot tijd alle cookies van je pc, tablet of smartphone handmatig te verwijderen – en weet dat ook apps cookies verzamelen. Na het wissen zal je bij sommige sites opnieuw moeten inloggen, bij andere misschien iets opnieuw instellen, maar de bescherming van je privacy is die moeite wel waard.

Hoe verwijder je cookies van je smartphone of tablet? Zoek via de drie puntjes of via de menubalk boven in je browser naar '(browse)gegevens wissen', via het menu 'privacy' of 'geschiedenis', afhankelijk van welke browser je hebt. 

Cookies standaard blokkeren

Je kunt je browser ook zo instellen dat alle cookies automatisch worden geweigerd. Het nadeel is wel dat ook functionele cookies zoals je inloggegevens dan niet worden bewaard. Of je gebruikt de incognitomodus van je browser, ook wel privémodus genoemd. Als je je browser sluit, worden alle cookies dan automatisch verwijderd. Ook je browsegeschiedenis wordt niet bijgehouden.

Je kunt in sommige browsers ook alleen cookies van derden (advertentiebedrijven) blokkeren. De adblokker laat de nuttige cookies dan wel nog door. Maar weet dat ook met een adblokker je nog altijd om je toestemming voor cookies gevraagd zal worden.