Oplichting door telefonische spoofing en WhatsAppfraude wordt een steeds groter probleem, blijkt uit de meest recente cijfers die door de Fraudehelpdesk zijn vrijgegeven. In totaal zijn slachtoffers dit jaar al zo'n 6,3 miljoen euro verloren door deze oplichtingstrucs. Wat moet je precies weten om te voorkomen dat jij ook slachtoffer wordt? In dit artikel zetten we de belangrijkste kenmerken nog eens op een rij.

Laten we beginnen bij WhatsAppfraude. Ook de politie bevestigt het beeld dat deze fraudevariant nog altijd flink groeit: sinds april doen dagelijks ongeveer honderd slachtoffers aangifte van deze vorm van oplichting. Over WhatsAppfraude heeft Opgelicht?! het natuurlijk al vaker gehad, maar toch even kort het uitgangspunt: het gaat om een vorm van telefonische oplichting die zich - zoals de naam impliceert - afspeelt op WhatsApp.

Potentiële slachtoffers worden benaderd door oplichters die zich voordoen als vriend of familielid. 'Hoi pap, dit is mijn nieuwe telefoonnummer, het oude nummer kun je verwijderen', wordt er dan bijvoorbeeld gezegd, en als daar niet meteen afwijzend of achterdochtig op wordt gereageerd, probeert de oplichter binnen de kortste keren zijn slag te slaan.

Oplichters gaan daarbij overigens opvallend overtuigend te werk: zo stelen ze regelmatig profielfoto's na onderzoek op sociale media om geloofwaardig over te komen, en er zijn zelfs gevallen bekend waarin oplichters het taalgebruik nabootsen van degene voor wie ze zich uitgeven. Als er dan binnen enkele regels wordt gevraagd of er met spoed een flink bedrag kan worden overgemaakt zodat er een belangrijke rekening kan worden voldaan, staat niet iedereen erbij stil dat het best wel eens om oplichting kan gaan, met vaak grote schadebedragen tot gevolg.

Aantal meldingen van WhatsAppfraude nu al verviervoudigd ten opzichte van 2019

De Fraudehelpdesk laat weten dat er tot 1 oktober van dit jaar ongeveer 9600 meldingen over WhatsAppfraude zijn ontvangen, en dat aantal is fors: het gaat namelijk om een verviervouding ten opzichte van heel 2019, en dan is er nog een heel kwartaal te gaan.

Van de mensen die een melding bij de Fraudehelpdesk deden, werden circa 1150 mensen daadwerkelijk slachtoffer omdat ze geld hebben overgemaakt. Deze mensen raakten bij elkaar ongeveer 3,3 miljoen euro kwijt. Overigens gaat dit slechts om een deel van de totale schade, want mensen die geen melding hebben gedaan bij de Fraudehelpdesk en in plaats daarvan rechtstreeks aangifte hebben gedaan bij de politie, zijn niet meegenomen in deze statistieken.

Oplichters kapen ook steeds vaker bestaande WhatsApp-accounts

Maar dat is nog niet alles. Oplichters weten namelijk ook regelmatig bestaande WhatsApp-accounts over te nemen, en daarmee komt de smoes dat jouw vriend of familielid toevallig net een nieuw nummer heeft direct te vervallen. Slachtoffers worden in deze gevallen immers benaderd door een bestaand WhatsApp-account waar in verreweg de meeste gevallen al een gesprekshistorie mee is opgebouwd. In deze gevallen is het dus al helemaal niet gek als je niet direct argwanend bent.

Wil je een WhatsApp-account aanmaken, of wil je toestemming krijgen om een bestaand account op een nieuw of voorheen onbekend tweede toestel te kunnen gebruiken? Dan krijg je via sms een zescijferige verificatiecode toegestuurd van WhatsApp. 

Oplichters vragen deze code op bij WhatsApp, en deze komt via een sms-bericht bij het potentiële slachtoffer - en tevens de echte eigenaar van het account - terecht. Dit slachtoffer wordt daarna op sociale media of via bijvoorbeeld advertenties op Marktplaats door de oplichter benaderd met het verzoek om de verificatiecode door te geven: er zou sprake zijn van een foutje en de code moest eigenlijk naar iemand anders. Maar als de code even kan worden doorgestuurd, is er verder niks aan de hand.

Gaat een slachtoffer op dit verzoek in? Dan kunnen oplichters het WhatsApp-account overnemen en hebben ze dus ook toegang tot alle contacten en de chathistorie. Vervolgens is het een koud kunstje om anderen op te lichten. Een belangrijk verschil is hierbij wel dat degene van wie het WhatsApp-account wordt overgenomen zélf niet het slachtoffer is van oplichting, maar juist diens vrienden en familieleden. Wel is er sprake van identiteitsfraude.

Wat je hieraan kunt doen, is vrij simpel. Maak nooit zomaar geld naar iemand over op basis van een tekstberichtje, maar neem altijd even telefonisch contact op met degene die de hulpvraag bij je neerlegt. Aangezien de meeste telefoons zijn uitgerust met een camera, kun je beter nog even videobellen, dan weet je helemaal zeker dat de persoon die je om hulp vraagt ook daadwerkelijk degene is voor wie hij of zij zich uitgeett. En krijg je ongevraagd een WhatsApp-verificatiecode en volgt er korte tijd later een verzoek om deze code even door te sturen? Dan kun je dat vanzelfsprekend beter niet doen.

Ook telefonische spoofing zorgt voor enorme schadebedragen

Door naar telefonische spoofing, ook een onderwerp waar Opgelicht?! al vaker aandacht aan heeft besteed. Slachtoffers zijn dit jaar al meer dan drie miljoen euro verloren door deze vorm van oplichting, zo meldt de Fraudehelpdesk aan Security.nl.

Deze vorm van oplichting gebeurt ook via de telefoon, maar dan in de vorm van een belletje namens een zogenaamde 'bankmedewerker' of een 'politieagent'. Er zouden verdachte activiteiten zijn waargenomen op de rekening van het slachtoffer, en hackers staan op het punt om er met al het geld vandoor te gaan, zo luidt de waarschuwing. Het slachtoffer kan dit nog voorkomen door het geld snel naar een kluisrekening over te boeken, maar dat is natuurlijk een rekening van oplichters: de bank zal klanten nooit vragen om geld naar een andere rekening over te maken.

De Fraudehelpdesk ontving tot 1 oktober 345 meldingen over deze vorm van oplichting. 147 mensen die een melding deden, maakten daadwerkelijk geld over. Het is opvallend dat het schadebedrag vrijwel gelijk is aan het bedrag dat slachtoffers verloren door WhatsAppfraude, hoewel het aantal slachtoffers een stuk lager ligt. Slachtoffers van telefonische spoofing verliezen gemiddeld dan ook aanzienlijk grotere geldsommen.

Het lastige aan deze vorm van telefonische oplichting is dat de oplichters gebruikmaken van een techniek die bekend staat als 'spoofing'. Dat is een techniek waarmee je jezelf betrekkelijk eenvoudig een andere telefonische identiteit aan kunt meten. Zo kan het zijn dat slachtoffers in werkelijkheid écht de naam van de bank op hun telefoonscherm zien staan, en daardoor ben je een stuk minder op je hoede.

Een woordvoerder van de Fraudehelpdesk verwoordt het als volgt: 'Het komt voor dat ‘de bank’ ook precies weet te vertellen wat het huidige banksaldo is en/of wat de laatste transacties waren. In dat geval hebben de oplichters waarschijnlijk toegang tot de bankrekening; we hebben enkele gevallen gezien waarbij eerst sprake was van phishing via een nep-betaallink'.

Ook wordt de variant waarin niet de bank, maar een politie agent belt, nader toegelicht: 'Het komt ook voor dat slachtoffers door een medewerker van 'de politie' worden gebeld, die hen dan zogenaamd naar de bank doorverbindt. Uiteraard zijn hier 'de politie' en de 'bank' niemand anders dan de fraudeurs zelf'.

De politie Nijmegen-Oost deelt een aantal tips om te voorkomen dat jij slachtoffer wordt van deze vorm van oplichting:

• De bank zal je nooit vragen om geld over te maken naar een andere rekening, ook niet als dat een zogenaamde ‘kluisrekening’ of een ‘veilige rekening’ betreft. Zulke rekeningen bestaan niet.
• De bank zal je nooit onder druk zetten om zo snel mogelijk te handelen. Een bank heeft namelijk zelf de mogelijkheid om een rekening te blokkeren als dat nodig is.
• Komt een leidinggevende aan de lijn? Let op, dat is ook een oplichter die in het complot zit.
• Krijg je een telefoontje van de bank? Vraag om de volledige naam van de persoon en op welke afdeling hij/zij werkt. Hang vervolgens op, bel zelf jouw bank op een telefoonnummer dat je zelf hebt opgezocht en vraag naar de persoon die jou zojuist belde!
• De bank vraagt nooit om je pincode of inloggegevens.

De politie gaf ook als tip dat de bank nooit om je saldo zal vragen, ook niet als controlevraag. Volgens de Betaalvereniging Nederland is dit echter onjuist: 'Een bank kan wel degelijk om je saldo of het bedrag van je laatste betaling vragen, om zekerheid te krijgen dat ze de juiste klant aan de telefoon hebben. Het verschilt een beetje per bank welke controlevragen ze stellen.'

Bron: Politie / Security.nl / Betaalvereniging Nederland