Via Nederlandse Facebookpagina's met tienduizenden volgers worden de laatste tijd weer zogenaamde 'Tiny Houses' weggegeven via een winactie. Althans, dat is de belofte. Als je even de tijd neemt om over deze belofte na te denken, kun je wellicht wel inschatten dat er helemaal niks te winnen valt. Desalniettemin worden deze misleidende winacties flink gedeeld en geven deelnemers daarbij soms erg persoonlijke informatie prijs. In dit artikel lichten we toe wat er achter deze valse winacties zit én spreken we mediapsycholoog NIP Mischa Coster over de vraag waarom mensen dergelijke winacties tóch zo massaal delen.

Het concept 'Like, share en win' op sociale media zoals Facebook is vermoedelijk een maar al te bekend gegeven. Een (lokale) ondernemer stelt bijvoorbeeld een (of enkele) volger(s) een prijs in het vooruitzicht in ruil voor het delen van een bericht. Na verloop van tijd wordt een vooraf bepaald aantal winnaars geselecteerd om de prijs in ontvangst te mogen nemen, is waar het kort samengevat op neerkomt.

Laagdrempelige en goedkope reclame

Het uitgangspunt van de ondernemer is dat deze manier van doen een laagdrempelige en betrekkelijk goedkope manier is om naamsbekendheid te genereren, en wel door anderen het werk te laten doen door ze een prijs in het vooruitzicht te stellen.

Als enkele honderden mensen een bericht delen of op het originele bericht reageren, wordt het bericht volgens de algoritmes van Facebook al snel getoond aan enkele duizenden mensen, want alle deelnemers hebben zelf natuurlijk ook vrienden die deze activiteit in hun tijdlijn voorbij zien komen. Wat betreft het potentiële bereik is er dan al snel sprake van exponentiële groei naarmate er meer mensen meedoen, want deze berichten kunnen in zekere zin een aanzuigende werking hebben.

Dat kan op zich een handige manier zijn om wat online promotie te doen, reclame te maken en aandacht te genereren, al kun je aan de andere kant beargumenteren dat de nieuwigheid er onderhand wel vanaf is en dat het zien van de zoveelste deelactie wellicht de nodige irritatie opwekt. Maar dat kun je een ondernemer die duizenden of zelfs tienduizenden mensen weet te bereiken in ruil voor een betrekkelijk goedkope tegenprestatie misschien niet kwalijk nemen.

Winacties met totaal onrealistische prijzen

Dat is echter een heel ander verhaal als we te maken hebben met winacties op basis waarvan je met een beetje gezond verstand direct wel kunt zeggen dat het niet kan kloppen. De laatste tijd worden er via verschillende Nederlandse Facebookpagina's bijvoorbeeld zogenaamde 'Tiny Houses' weggegeven.

Voorbeelden daarvan zijn de pagina's House To Home met bijna 40.000 likes en Tiny Houses Nederland (niet te verwarren met de legitieme pagina Tiny House Nederland) met meer dan 23.000 likes.

Het enige dat je moet doen om kans te maken, is het bericht delen op je eigen tijdlijn en een opmerking plaatsen onder het originele bericht. De derde stap uit de instructie is door de rare zinsconstructie niet helemaal duidelijk, maar vermoedelijk is het idee dat je ook de pagina waar de winactie oorspronkelijk op werd gedeeld moet 'vindikleuken'. Kijk maar naar een aantal recente voorbeelden:

Het is belangrijk om te weten dat een Tiny House wel even iets andere koek is dan een cadeaubon, een lunchpakket of een doosje wijn, prijzen die je bij legitieme winacties van lokale ondernemers kunt verwachten. Een dergelijke woning kost - afhankelijk van je wensen en eisen - tussen de 20.000 en de 100.000 euro, en dat is vanzelfsprekend het moment waarop je je moet afvragen of je écht zo'n prijs kunt winnen in ruil voor het verrichten van wat handelingen waar je nog geen halve minuut aan kwijt bent.

Het antwoord op deze vraag is eenvoudig: nee, dat kan helemaal niet. Toch reageren én delen mensen deze winacties massaal. Eén voorbeeld uit het overzicht hierboven is bijna 10.000 keer gedeeld, bij een ander voorbeeld kruipt de teller richting de 70.000. Hoe kan dat?

Waarom doen mensen op grote schaal mee aan dergelijke winacties?

Om deze vraag te beantwoorden, nemen we contact op met mediapsycholoog NIP Mischa Coster. Volgens Coster zijn dergelijke winacties bewust zó opgezet om een zo hoog mogelijke mate van interactie in de vorm van likes en commentaar te genereren.

Dat gebeurt in de vorm van een belofte (in dit geval het kunnen winnen van een Tiny House) in combinatie met een uitnodiging aan mensen om bepaald gedrag te vertonen ('Like, deel, reageer en win'). Beheerders van dergelijke pagina's proberen de mate van interactie dus bewust zo hoog mogelijk te krijgen om hun eigen bereik te vergroten. Wat daar precies achter zit, lichten we later toe.

Het is opvallend dat een winactie zoals deze tóch enkele tienduizenden keren gedeeld wordt. Weten mensen dan oprecht niet dat een dergelijke winactie simpelweg niet op waarheid berust?

Zo eenvoudig is dat niet, volgens Coster. Hij stelt dat veel mensen weliswaar rode vlaggetjes zien of een onderbuikgevoel krijgen in termen van 'dit is misschien niet helemaal zuivere koffie', maar vertelt dat de overweging 'baat het niet, dan schaadt het niet' in dergelijke gevallen vaak tóch van doorslaggevende invloed is. Wat Opgelicht?! betreft is 'Fear of missing out' in deze context dan ook een term die je op deelnemers aan dergelijke winacties kunt toepassen.

Mensen denken vaak 'baat het niet, dan schaadt het niet' Mischa Coster

De beheerders van dergelijke pagina's sturen dus niet alleen aan op likes, maar nodigen je ook uit om een reactie achter te laten. Daarmee doen ze volgens Coster een beroep op wat in de psychologie bekend staat als het principe van consistentie.

Dat zit zo. Een like uitdelen is zo gepiept, maar schept wél een bepaalde verwachting wat betreft het verdere gedrag van de deelnemers. Anders gezegd: de like wordt volgens Coster gezien als een soort commitment waardoor je je vervolgens óók min of meer verplicht voelt om vervolgstappen te zetten. Niemand wil beticht worden van inconsistent gedrag, dus het uitdelen van een like creëert een zekere druk om je op een bepaalde manier te gedragen. 

Om die reden zien we dan ook dat er veel deelnemers zijn die heel persoonlijke informatie delen in de reactiepanelen. In de winacties wordt gesproken van Tiny Houses die naar gelukkige gezinnen gaan: daarom voelen mensen zich in bepaalde gevallen dan ook geroepen om uitgebreid in te gaan op persoonlijke details uit de privésfeer. En zo wordt de verwachting gewekt dat je door het delen van persoonlijke verhalen meer kans maakt op het winnen van de prijs.

En hoe zit het dan met dat enorme aantal likes en deelacties? Ook dat is volgens Coster van invloed, want op een zeker ogenblik treedt het consensusprincipe in werking. Achterliggende gedachte is dat een winactie over het algemeen als betrouwbaarder wordt ervaren naarmate er meer mensen aan deelnemen. En door in te zetten op maximale interactie, ontstaat er vanzelf een aanzuigende werking met nóg meer likes en deelacties tot gevolg.

De overweging dat je met meer deelnemers zelf juist minder kans maakt om te winnen, is opvallend genoeg niet van invloed op de beslissing om toch af te zien van deelname. Volgens Coster geldt ook hier weer dat mensen gewoonweg denken dat ze er niks mee te verliezen hebben. En dat brengt ons gelijk bij de volgende vraag.

Is deelname aan dergelijke winacties wel zo onschuldig?

Daar kunnen we kort over zijn: nee, onschuldig is het zeker niet. Deelname is niet alleen zinloos omdat er überhaupt niks te winnen valt, je zadelt je eigen netwerk ook nog eens op met spam, en dat is voor niemand leuk.

Maar dat is niet alles. De handelswijze van deze pagina's staat ook wel bekend onder de term 'like farming'. Door het delen van misleidende informatie - waarbij wordt ingezet op maximale interactie - hopen de beheerders van deze pagina's het bereik zo hoog mogelijk te krijgen.

Wat volgens Mischa Coster vervolgens vaak gebeurt, is dat deze pagina's na het behalen van een groot aantal volgers van naam wisselen en worden verkocht aan mensen met minder goede bedoelingen. Zo kan het gebeuren dat je ineens toch links naar misleidende of onbetrouwbare websites op die pagina treft die eigenlijk geen enkel verband houden met het onderwerp of het inhoudelijke uitgangspunt waarmee de pagina ooit online is gezet. Handel in Facebookpagina's met een groot bereik is onder spammers en andere kwaadwillenden helaas een ding.

In dit specifieke geval zit er overigens nog iets anders achter. Beide Facebookpagina's uit ons voorbeeld zijn van dezelfde groep spammers, zien we aan de identieke schrijfstijl, de data van plaatsing en de achtergrondfoto op Facebook.

Op één van deze Facebookpagina's wordt verwezen naar de website Newtinyhouses.info. Daar moet je een nikszeggende vraag beantwoorden, waarna het formulier je ongeacht je invoer in alle gevallen doorverwijst naar de website Debesteprijsvoorjouw.com (en even voor de goede orde: 'jouw' is in deze context inderdaad verkeerd gespeld, en dat is toch écht de schuld van degene die de domeinnaam heeft vastgelegd). 

Hier komt de spreekwoordelijke aap uit de mouw. Dit is een pagina van Green Flamingo, een bedrijf dat op misleidende wijze leads binnenharkt voor enkele tientallen bedrijven die jou als je even niet oplet tot vervelens toe telefonisch, per mail en per sms bestoken met onzinnige aanbiedingen waar vermoedelijk helemaal niemand op zit te wachten.

Denk dan aan spam en telemarketing in het kader van aanbiedingen voor goedkopere stroom, goedkoper internet, reisaanbiedingen en allerlei andere ongewenste reclame. Deelname aan deze winactie levert je dan ook niks op, behalve een hoop ergernis en frustratie. Er wordt geen Tiny House weggegeven en als je even niet oplet, kun je binnen de kortste keren een nieuw nummer aanvragen als de telefonische marketingterreur je tot waanzin drijft.